Het leven van een VOC-soldaat in Batavia in de 17e eeuw

In de late 17e eeuw, in de Nederlandse Republiek, was het leven voor veel jonge mannen zwaar: armoede, werkloosheid en een gebrek aan toekomstperspectief. De Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) bood een ontsnappingsroute, met de belofte van avontuur en rijkdom in verre, exotische oorden. Dienstnemen bij de VOC betekende een jarenlange reis naar de Oost, naar Batavia, het belangrijkste handelscentrum van de Compagnie in Azië. Wat velen echter niet wisten, was dat dit avontuur vaak meer draaide om ontberingen dan om de beloofde rijkdom.

De lange reis naar Batavia

Je avontuur begint met een maandenlange reis op een van de imposante VOC-schepen. De reis naar Batavia, het huidige Jakarta, is niets minder dan een beproeving. De schepen zijn overvol, het eten is schaars en vaak bedorven, en ziekte verspreidt zich razendsnel. Scheurbuik, dysenterie en koorts eisen het leven van veel van je kameraden nog voordat je de Indische Oceaan hebt bereikt.

Als je de reis overleeft en de kust van Java ziet opdoemen, voel je misschien opluchting. Maar de werkelijke uitdaging begint pas als je voet zet in Batavia.

Een harde werkelijkheid in Batavia

In Batavia kom je terecht in een bruisende, overvolle stad vol contrasten. De VOC heeft hier een groot netwerk opgebouwd, en Batavia fungeert als het kloppend hart van de Aziatische handel. Maar het paradijs waar je op had gehoopt? Dat blijkt al snel een illusie. Het klimaat is zinderend heet en vochtig, en malaria en andere ziektes zijn altijd op de loer. Sterker nog, veel van je medesoldaten halen de eerste paar jaar in de Oost niet door de combinatie van ziekten, ondervoeding en slechte hygiënische omstandigheden.

Je dagelijkse leven is verre van avontuurlijk. Als soldaat werk je niet alleen als verdediger van de stad, maar ook als manusje-van-alles. Je kunt worden ingezet om forten te bouwen, plantages te onderhouden, en zelfs werk te doen als opzichter op suikerrietvelden. De lange werkdagen, het gebrek aan voldoende voedsel en slechte omstandigheden maken het werk extreem zwaar. Het loon dat je krijgt, is karig. Voor de meeste soldaten betekent dit dat je in je vrije tijd geen weelde kunt verwachten, en je salaris verdwijnt vaak aan schulden of simpelweg aan overleven.

Conflict en discipline

Je bent in Batavia om het handelsimperium van de VOC te beschermen, maar dat betekent niet dat je voortdurend in strijd bent met andere legers. De VOC heeft weliswaar regelmatig conflicten met lokale vorsten, piraten en andere Europese mogendheden zoals de Portugezen, maar het grootste deel van je tijd wordt besteed aan wachtlopen en het in stand houden van orde binnen de stad.

De discipline binnen het VOC-leger is streng. Deserteurs of opstandige soldaten worden keihard gestraft. Straffen kunnen variëren van geseling tot de doodstraf, en ontsnappen is vrijwel onmogelijk, want buiten de muren van Batavia ligt de onherbergzame jungle vol met wilde dieren en vijandige inheemse stammen. Dit betekent dat de soldaten vaak vastzitten in een stad die aanvoelt als een gevangenis, ver weg van huis.

Gezelschap en ontspanning

In je spaarzame vrije tijd zoek je misschien troost in het gezelschap van andere soldaten of lokale bewoners. Batavia is een smeltkroes van culturen, met Nederlanders, Chinezen, Javanen, Molukkers en andere bevolkingsgroepen die samenleven in een krappe ruimte. Er zijn tavernes en bordelen waar je je karige loon kunt spenderen, maar veel soldaten vervallen in alcoholisme, gokverslaving of raken verwikkeld in gevechten.

Sommige soldaten trouwen met lokale vrouwen of maken deel uit van het mestiezenleven, waarbij ze gezinnen stichten in Batavia en hopen op een betere toekomst dan terugkeren naar Nederland. Voor anderen is de tijd in de Oost een eenzame ervaring, verlangend naar de dag dat hun contract afloopt en ze eindelijk kunnen terugkeren naar huis, hoewel velen dat moment nooit zullen bereiken.

De dreiging van de dood

Het grootste gevaar in Batavia is misschien niet eens het geweld of de arbeid, maar de ziekten die de stad teisteren. Malaria, dysenterie en pestachtige koortsen eisen dagelijks levens. De stad, gebouwd op moerassig land, is een broedplaats voor muggen en bacteriën. Als soldaat leef je in overvolle barakken met slechte ventilatie en hygiëne, wat de verspreiding van ziekten alleen maar erger maakt. Veel soldaten overlijden binnen een paar jaar na hun aankomst in Batavia. De grafvelden buiten de stad zijn gevuld met jonge mannen die nooit de kans kregen terug te keren naar hun vaderland.

Een onzekere toekomst

Na enkele jaren van zware arbeid, ziekte, en overleven, hoop je dat je contract ten einde loopt en je de kans krijgt om terug te keren naar Nederland. Maar zelfs als je het overleeft en de lange terugreis over de woelige zeeën maakt, is de kans groot dat je niet rijk of beroemd terugkomt. De meeste VOC-soldaten keren berooid terug, met littekens, zowel fysiek als mentaal, van hun tijd in de Oost.

Het leven van een VOC-soldaat in Batavia is dus verre van de glorieuze verhalen die je thuis hoorde. Het was een bestaan van ontbering, hard werk, en vooral proberen te overleven in een vijandige omgeving. Voor sommigen was het de enige manier om te ontsnappen aan armoede, maar voor velen werd het een uitzichtloze reis met weinig hoop op een betere toekomst.