De Nazi-Economie: Hoeveel Hielpen de Nazi’s Duitsland Echt?

De bewering dat de nazi’s Duitsland uit een economische crisis hebben gehaald, blijft een veelbesproken onderwerp. Het idee dat Adolf Hitler en zijn regime de economie weer op de rails kregen na de rampzalige Weimarperiode is nog steeds hardnekkig aanwezig. Maar klopt dit beeld wel? Werd Duitsland onder het nazi-regime werkelijk sterker, of zat er een addertje onder het gras?

Duitsland vóór de machtsovername

Om te begrijpen wat de nazi’s deden, is het belangrijk eerst te kijken naar de situatie van Duitsland vóór hun machtsovername in 1933. Duitsland was hard getroffen door de Grote Depressie die in 1929 begon. Werkloosheid explodeerde, fabrieken sloten massaal, en het vertrouwen in de democratische Weimarrepubliek brokkelde af. Dit gaf de nazi’s, met hun belofte van een sterke natiestaat en herstel, een vruchtbare bodem om aan de macht te komen.

In januari 1933 werd Hitler benoemd tot bondskanselier. Het beeld van een land in chaos, en een partij die orde en voorspoed zou brengen, was krachtig en aantrekkelijk. Maar in hoeverre herstelden de nazi’s de economie daadwerkelijk?

De nazi-economie in actie

Hitler en zijn minister van Economische Zaken, Hjalmar Schacht, voerden een aantal maatregelen in die op korte termijn de werkloosheid deden dalen. Een van de meest opvallende initiatieven was het massaal investeren in openbare werken, zoals de bouw van snelwegen (de beroemde Autobahnen), spoorwegen en infrastructuur. Dit soort grootschalige projecten zorgde voor veel banen, vooral in de bouwsector.

Daarnaast werd de bewapeningsindustrie stevig gestimuleerd. Het herbewapenen van Duitsland, in strijd met het Verdrag van Versailles, creëerde ook veel werkgelegenheid in de zware industrie. Soldaten moesten worden uitgerust, en dat betekende fabrieken die op volle toeren draaiden.

Door deze maatregelen daalde de werkloosheid spectaculair van meer dan 6 miljoen in 1933 naar minder dan een miljoen in 1936. Voor velen leek dit bewijs dat de nazi’s inderdaad de economie weer hadden aangezwengeld. Maar hier zit een grote kanttekening aan.

De schaduwzijde van het “succes”

Hoewel de werkloosheid daalde, betekende dit niet dat de gemiddelde Duitser er nu opeens veel beter voor stond. Veel van de banen die werden gecreëerd, waren in door de staat gesubsidieerde projecten of in de bewapeningsindustrie. Dit waren niet altijd goedbetaalde banen, en het consumptieniveau van de gemiddelde Duitser bleef laag. Veel huishoudens hadden weinig te besteden, en levensmiddelen zoals vlees en boter werden gerantsoeneerd.

Bovendien werd de arbeidsmarkt zwaar gecontroleerd. Vakbonden waren verboden, en de Arbeidsdienst (Arbeitsdienst) dwong werklozen om in staatsprojecten te werken. De nazi-economie functioneerde grotendeels door dwang en controle, niet door een vrije markt.

De rol van schuld en oorlog

Wat vaak niet wordt genoemd in het verhaal van het nazi-economische “wonder”, is de enorme staatsschuld die werd opgebouwd. Een groot deel van de economische groei was kunstmatig en gefinancierd door leningen. De herbewapening en infrastructuurprojecten werden grotendeels betaald met geleend geld, en er was geen duurzaam plan om die schulden af te lossen.

Het echte doel van de nazi-economie was gericht op oorlog. Vanaf het begin was Hitlers economische beleid verweven met zijn expansieplannen. De economische groei moest Duitsland in staat stellen om oorlog te voeren en gebied te veroveren, waarvan de nazi’s geloofden dat het hen op lange termijn zou verrijken. De korte-termijnoplossingen waren in feite een opmaat naar veroveringen die de schuldenlast zouden verlichten door buit en grondstoffen uit veroverde gebieden.

Toen de Tweede Wereldoorlog begon, werd de hele economie op oorlogvoering gericht. In de eerste jaren van de oorlog profiteerde Duitsland van de bezetting van landen zoals Polen en Frankrijk, wat tijdelijk de illusie van economische stabiliteit versterkte. Maar de oorlog eiste ook een zware tol, zowel op het gebied van middelen als mensen, en tegen het einde van de oorlog was de Duitse economie totaal uitgeput.

Was het nazi-economische “wonder” echt?

De nazi’s wisten de werkloosheid snel te laten dalen, maar de prijs die daarvoor betaald werd, was hoog. De economische groei was grotendeels gebaseerd op kortetermijnmaatregelen, overheidsuitgaven en het aanjagen van een oorlogseconomie. De gemiddelde Duitser profiteerde maar beperkt van deze groei, en de lange termijn vooruitzichten waren desastreus.

Zonder de oorlog en de plundering van veroverde gebieden zou het hele nazi-economische systeem waarschijnlijk in elkaar zijn gestort onder de druk van schulden. En inderdaad, tegen het einde van de oorlog lag Duitsland in puin, zowel fysiek als economisch. Het “wonder” bleek uiteindelijk een illusie, gebaseerd op dwang, schuld en voorbereiding op een verwoestende oorlog.

Het idee dat de nazi’s Duitsland economisch weer gezond maakten, is dus vooral een mythe. Het regime wist op korte termijn economische verbeteringen te bewerkstelligen, maar de prijs die daarvoor werd betaald, was een oorlog die het land uiteindelijk in de grootste verwoesting van de 20e eeuw stortte.