De Duistere Opkomst van de Nazi’s in Oostenrijk: Hoe de Anschluss Geschiedenis Schreef

Op 12 maart 1938 veranderde de loop van de Oostenrijkse geschiedenis ingrijpend. Die dag marcheerden Duitse troepen zonder enige weerstand Oostenrijk binnen en voegden het land bij nazi-Duitsland. Deze gebeurtenis, bekend als de Anschluss, was het resultaat van jarenlange politieke en diplomatieke manoeuvres, intimidatie en propaganda. Maar hoe kwam het zover dat een soevereine natie zonder bloedvergieten werd ingelijfd door Hitler’s Derde Rijk?

De nasleep van de Eerste Wereldoorlog

Om te begrijpen hoe de nazi’s Oostenrijk konden overnemen, moet je terugkijken naar het einde van de Eerste Wereldoorlog. Oostenrijk-Hongarije, ooit een groot en machtig rijk, viel in 1918 uiteen, en Oostenrijk bleef achter als een klein, economisch verzwakt land. Het Verdrag van Versailles en het Verdrag van Saint-Germain verboden Oostenrijk expliciet om zich aan Duitsland aan te sluiten, iets waar veel Oostenrijkers destijds naar verlangden. De gedachte dat Duitsers en Oostenrijkers een “Duitse natie” zouden vormen, leefde sterk, vooral onder de Duitssprekende bevolking.

In de jaren 1920 en 1930 kampte Oostenrijk, net als veel andere landen, met economische problemen, politieke instabiliteit en sociale onrust. Deze situatie maakte de opkomst van extremistische bewegingen mogelijk, waaronder de Oostenrijkse tak van de nazi-partij, die sterk geïnspireerd was door hun Duitse tegenhangers.

Hitler’s Oostenrijkse afkomst en zijn ambities

Adolf Hitler werd in 1889 geboren in Braunau am Inn, Oostenrijk. Hoewel hij in 1925 officieel zijn Oostenrijkse staatsburgerschap opgaf om Duitser te worden, bleef hij het idee van een “Großdeutschland” koesteren – een groot Duitsland waarin Oostenrijk onvermijdelijk een plek zou krijgen. Hitler zag Oostenrijk niet als een apart land, maar als een natuurlijk onderdeel van een groter Duits rijk. Dit idee kreeg in de jaren dertig steeds meer bijval onder Oostenrijkse nazi’s, die hoopten dat hun land deel zou gaan uitmaken van Hitler’s Derde Rijk.

De weg naar de Anschluss

Na Hitlers machtsgreep in Duitsland in 1933 begonnen de Oostenrijkse nazi’s agressiever te worden. Ze probeerden de Oostenrijkse regering te destabiliseren en pleegden verschillende terreurdaden. In 1934 resulteerde dit zelfs in de moord op de Oostenrijkse kanselier Engelbert Dollfuss tijdens een mislukte nazi-coup. Ondanks dit geweld bleef Oostenrijk onder leiding van Dollfuss’ opvolger, Kurt Schuschnigg, onafhankelijk. Schuschnigg probeerde wanhopig om zijn land uit de greep van nazi-Duitsland te houden.

Maar de druk van Hitler bleef toenemen. Door middel van diplomatieke dreigementen en interne sabotage door de Oostenrijkse nazi’s, werd Schuschnigg in een steeds moeilijkere positie gedwongen. Uiteindelijk plande hij in maart 1938 een referendum waarin het Oostenrijkse volk zou kunnen stemmen voor onafhankelijkheid of een unie met Duitsland. Dit was een laatste poging om de Anschluss te voorkomen, omdat Schuschnigg ervan overtuigd was dat de meerderheid van de Oostenrijkers onafhankelijk wilde blijven.

Hitlers ultieme zet

Hitler zag het geplande referendum als een directe bedreiging voor zijn ambities. In een slimme zet gebruikte hij zowel intimidatie als propaganda om het referendum te ondermijnen. Hij eiste dat Schuschnigg het referendum zou afblazen, anders zou Duitsland Oostenrijk binnenvallen. Op 11 maart 1938, onder enorme druk en zonder steun van bondgenoten zoals het Verenigd Koninkrijk of Frankrijk, trad Schuschnigg af en droeg hij de macht over aan de Oostenrijkse nazi-leider Arthur Seyss-Inquart.

De volgende dag, op 12 maart, marcheerden Duitse troepen Oostenrijk binnen. Er was geen weerstand – integendeel, ze werden door veel Oostenrijkers juichend onthaald. Een paar weken later, op 10 april, werd er een nieuw referendum gehouden onder streng toezicht van de nazi’s. Het resultaat? 99,7% van de kiezers stemde voor de Anschluss, hoewel de uitslag duidelijk gemanipuleerd was. Oostenrijk was nu officieel onderdeel van het Derde Rijk.

De gevolgen van de Anschluss

De Anschluss was meer dan alleen een politieke zet. Voor veel Oostenrijkers betekende het de start van een nieuwe periode van onderdrukking. De nazi’s begonnen meteen met de vervolging van politieke tegenstanders, joden en iedereen die als een bedreiging voor het regime werd gezien. Veel Oostenrijkse joden vluchtten of werden gedeporteerd naar concentratiekampen. De Anschluss was ook een opstap naar de verdere agressie van Nazi-Duitsland. Slechts anderhalf jaar later brak de Tweede Wereldoorlog uit.

Ondanks de aanvankelijke steun van een deel van de Oostenrijkse bevolking, zou de Anschluss uiteindelijk leiden tot grote verwoestingen in het land. Na de oorlog probeerden veel Oostenrijkers afstand te nemen van hun rol in het Derde Rijk, en het land werd door de geallieerden behandeld als het “eerste slachtoffer” van nazi-Duitsland, ondanks het feit dat er een aanzienlijke mate van medewerking was geweest.

Slotgedachte

De annexatie van Oostenrijk door nazi-Duitsland in 1938 was geen spontane gebeurtenis, maar het resultaat van jarenlange politieke druk, economische problemen en ideologische overeenkomsten tussen de Oostenrijkse nazi’s en Hitler’s Derde Rijk. De aansluiting kwam voort uit een complexe mix van binnenlandse verdeeldheid en Hitlers buitenlandse ambities. Hoewel de nazi’s Oostenrijk zonder bloedvergieten overnamen, waren de gevolgen voor het land, en voor de wereld, verwoestend. De Anschluss was een duister hoofdstuk in de geschiedenis van Oostenrijk en een voorbode van de rampen die Europa te wachten stonden.

By Bundesarchiv, Bild 183-1987-0922-500 / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 de, Link
By Bundesarchiv, Bild 137-049278 / CC-BY-SA 3.0, CC BY-SA 3.0 de, Link
By Österreich-Ungarns_Ende.png: AlphaCentauri / derivative work: P. S. Burton (talk) – Österreich-Ungarns_Ende.png, CC BY-SA 3.0, Link